SİZ HİÇ KENDİNİZİ TERK ETTİNİZ Mİ?

Igor Morski

Thomas Wightman

RAHMİ ÖĞDÜL
29.09.2017

Bilinmeyen bir ada var mı hâlâ? Haritalarda olmayan bir ada. Bırakın adaları, yeryüzünün altını üstüne getirdiler, haritası çıkarılmamış bir yer var mı? İnsanın her yerine girdiler, girilmedik bir yeri kalmadı. İnsan var mı hâlâ?

José Saramago’nun ‘Bilinmeyen Adanın Öyküsü’ adlı kısacık anlatısının bedenimde ve zihnimde bıraktığı tortunun içinden yazıyorum: “Benim istediğim bilinmeyen adayı bulmak, orada, o adada kim olduğumu bulmak istiyorum” (çev. Efe Çakmak, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları). Bir iç konuşmadır bu anlatı. Düşüncenin tek kişiyle değil, ancak çoklukla birlikte ilerleyebileceğinin anlatısı. Farklı karakterlerin konuşması birbirine virgüllerle öylesine bağlanmış ki dikkatinizi vermezseniz kimin konuştuğunu anlayamazsınız. Zaten kimin konuştuğunun ne önemi var ki? Konuşan çokluktur, içimizdeki çokluk: “Bilmiyor musun kim olduğunu, Eğer kendinden çıkamazsan, asla bilemezsin kim olduğunu.” Konuşma, virgüllerle birbirine bağlanan cümlelerle kesintisiz devam eder: “Adayı görmek için adayı terk etmen gerekir diyorum, kendimizden kurtulamadığımız sürece kendimizi göremeyiz diyorum, Kendimizden kaçamadığımız sürece, demek istiyorsun, Hayır, bu aynı şey değil.”

Kendimizden kurtulmak, kendimizden kaçmakla aynı şey değil. Kendinizden kaçabilir ama kurtulamazsınız. Kendimizden kaçmak; hep yaptığımız şey. Sorunlarla karşılaştığınızda sorunları bırakıp kaçacağınızı sanırsınız. Fakat Kavafis’in şehri gibi kendiniz, hep arkanızdan gelecek. Kendinizden kaçamazsınız. Ama içinizdeki çokluk konuşmaya devam edecek: “Kralın âlimi… ahkâm kesmeye başlardı, her adam bir ada derdi, ama bu sözlerin bir kadın olarak benimle bir alakası olmadığından, hiç kulak vermedim sözlerine, sen ne diyorsun.” Adayı, kim olduğunu bulmayı arzulayan anlatının kahramanı kulak verir içindeki çokluğa: “Adayı görmek için adayı terk etmen gerekir.” Ve teknesini yolculuk için hazırlamaya girişir. Adayı terk eden, bilinmeyen adayla karşılaşabilir ancak, yani kendisiyle. İnsan kendi içindeyken nereden bilebilir ki kendini?

Kendimizi bulmak için kendimizi terk etmemizi ve engin sulara açılmamızı öneriyor Saramago. Bu zamana kadar hep kendimizden kaçtık, ama kurtulamadık. Kaçmaya çalışıp da kurtulamadığımız nedir acaba? Bir yapıdır, üstelik çok iyi tanıdığımız bir yapı. Kalıbımızı çok iyi tanıyoruz ama kendimizin kim olduğunu bilmiyoruz hâlâ. “Sen busun” diyerek bizi hep hazır yapıların, kalıpların içine yerleştirdiler; içine yerleştirildiğimiz kalıpları kendimiz zannettik. Çok sıkıldık ve kaçmak istedik; o zamanda hazır ütopyalar sundular bize. Yılın belirli dönemlerindeki kaçamaklar, tatiller mesela. Tatillerde de kendimizden kaçamadık, yine kalıbın içindeydik çünkü. Sonra sanatçılara kendi ütopyalarını gerçekleştirsinler diye mekânlarını açtılar. Önceden planlanmış bir mekân içindeki kutulara sıkıştırılan hayaller. Hayallerimizi bile ütopya adı altında kalıplara soktular. Kaçamıyorsunuz, kalıplar peşinizden geliyor. Kalıbımızı terk etmeden asla kendimizi, kim olduğumuzu ve hayallerimizi bilemeyeceğiz.

Biliyorum, o kadar kolay değil kendini, kalıbını terk etmek. Dayayıp döşediğiniz bir evi; rahat koltukları, döşekleri geride bırakmak. Bedenin kalıbına dönüşmüş bir ev ya da evin kalıbını almış bir beden; tüm alışkanlıklar, basmakalıp düşünceler. Ve en zoru, iktidarın kendi tahayyülüne göre kurduğu insanı terk etmektir. Sabit bir öz etrafındaki halkalardan oluşan bir yapı olarak insan. İnsanın sabit bir doğası, özü vardır diyerek insanı sabitleyen ve en merkezdeki iç halkayı istediği gibi dolduran iktidar kendi insan kalıbını yaratmaya çalışmıştır her zaman. Ve dış halkalar, suya atılan bir taşın titreşimleri gibi dışa doğru yayıldıkça iktidarı çoğaltmaktan başka bir işe yaramıyor. Bu yüzden insanlar arası ilişkilerden değil, iktidarın tasarladığı ilişkilerden söz edebiliriz. Ve bu tek merkezli, tek sesli kalıbımızı terk etmezsek asla işitemeyeceğiz içimizdeki çokluğu ve asla öğrenemeyeceğiz kim olduğumuzu. Hâlâ bilinmedik bir ada, bir insan var mı? Var tabi, kendimiz. Kalıbını terk edenler, dolduruşa gelmeyenler keşfedebilir ancak. İçimizde çokluk, önümüzde engin sular; yolculuğa var mısınız?