RAHMİ ÖĞDÜL
22.Nisan.2010
Sıradan beğeniyi, özgün olanın sıradanlaşmasını, yüksek sanatın eğlenceye dönüşmesini temsil eden kiçin (kitsch) yaygınlaştığı kültürel bir dönemde yaşıyoruz. Ortaya çıktığı tarihsel koşullar tartışılsa da, başka dillerde farklı farklı terimlerle ifade edilse de kiç duyarlılığı günümüzde popüler kültür bağlamında yaygınlık kazanmış ve neredeyse başat bir kültürel form halini almıştır.
Kiç duyarlılığının kökeni tartışılıyor. 19 yüzyıl sonunda Almanya’da ortaya çıkan bu terim, bir sanat eserinin zevksiz, düşük nitelikli bir kopyasını ya da değersiz bir taklidini ima etmek üzere kullanılmıştı ilk kez. Özgün olmayan, kitleler için üretilmiş ucuz nesneleri kapsıyordu. Kimi yazarlar kiçin kökenlerine Fransa’daki İkinci İmparatorluk (19. yy) döneminde rasgeliyorlar. Flaubert ve Baudelaire gibi edebiyatçılar yetiştirmiş olan İkinci İmparatorluk aynı zamanda pespayeliğin ve en adisinden kiçin başladığı dönem sayılıyor. Kötü yazarlar ve kötü ressamların eskiden de mevcut olmalarına rağmen, bunların bir etki yaratmadıklarını vurguluyor yazarlar. Ancak İkinci İmparatorluk döneminde rezilliğin bir norm, sığlık ve gösterişin ise bir kural haline geldiğini belirtiyorlar. Dolayısıyla sanatçının ve kamunun seviyesizliğe batmalarına yol açan, sanatın bir eğlence mecrasına dönüşmesi bu çağın icadıdır sonucuna varıyorlar (Aktaran Ali Artun, Modern Hayatın Ressamı, İletişim).
Oysa Bryan Turner, Body and Society (1996) adlı kitabında kiçin tarihini daha da eskilere çekiyor: 16. ve 17. yüzyılın barok dönem, zevke düşkünlük ve gösteriş kültürü bakımından yüksek ve aşağı kültürlerin bir karışımıydı. Kitleleri taklide ve yapmacıklığa dayalı bir ortamda tutmak için tasarlanmıştı bu kültür ve dolayısıyla kiç duyarlılığının erken bir formunu temsil ediyordu Turner’e göre. Aynı zamanda yüksek ve aşağı kültürlerin bir karışımı olması nedeniyle barok kültür, günümüzün kültür endüstrisinin de erken bir formunu oluşturuyor.
Almanca bir sözcük olan kiç başka dillerde farklı sözcüklerle ifade ediliyor. Modern Hayatın Ressamı adlı kitabında Baudelaire, Ali Artun’a göre kiç anlamına gelebilecek iki terim kullanmıştır: ‘Chic’ ve ‘poncif’. ‘Chic’ ezbere, el alışkanlığına dayalı bir hüner anlamına gelirken, ‘poncif’ ise ‘chic’ ile aynı anlamı paylaşmakla birlikte daha çok dramatik bir resmin bayağı klişelerine, stereotiplerine gönderme yapıyor. Kiçin Rusçadaki muadili ise ‘poşnot’; var olmuş, artık miyadını doldurmuş şey anlamındaki poşlo’dan kökenleniyor bu sözcük. Viladimir Nobokova göre göre poşnot, yapmacıklık anlamını taşımasının yanı sıra, sadece bayağı olmayan, aynı zamanda sahte bir önemi, sahte bir güzelliği, sahte bir çekiciliği olan şeydir. Sovyet Bilimler akademisi sözlüğünde ise ‘poşnot’ şöyle tanımlanıyor: “manevi niteliklerden yoksun, sıradan, önemsiz, değersiz, adi. Özgün olmayan, yıpranmış, banal. Edepsiz, müstehcen ve maneviyat yoksunluğu (Susan Buck-Morss, Rüya Alemi ve Felaket, Metis).
Kiç ile avangard arasında tarihsel bir bağ var. Her ikisi de moderniteye özgü parçalanma, bölünme deneyimine bir tepki olarak doğmuştur. Modernitenin yol açtığı geleneksel değerlerde ve yaşam koşullarında yaşanan hızlı değişimler nedeniyle iç dünyaları ile toplumun onlardan talep ettiği davranış örüntüleri arasında sıkışıp kalan bireyler haliyle bir bölünme, parçalanma duygusu yaşamışlardır. Köklerinden, geleneğe dayalı alışıldık referans çevrelerinden koparılıp kentlerde köksüzlüğü deneyimleyen bireyler, bu bölünmeyi aşmaya çabaladılar.
Kiç bu bölünmeyi sahte bir bütünsellik duygusu yaratarak aşmaya çalıştı. Keyif verici, eğlenceliydi, klişelerle doluydu kiç; dolayısıyla modern yaşamın parçalanma, bölünme deneyimini örtbas ediyordu. Bireylerin yaşadığı iç çatışmaları unutturuyor, bir bütünlük yanılsaması yaratıyordu. Kiçin sahte değerlerine avangard, saflık ve sahicilik idealleriyle karşı çıktı. Avangard mevcut bölünmeleri ve kopuşları göz ardı etmiyor, çatışmaları görünür kılmaya çalışıyordu. Doğrudan saldırıyı bir taktik olarak benimseyen avangard, dış formların artık iç duygulara tekabül etmediğini sezmiş, içlerinin boş olduklarını teşhir etmek için bu formları yıkmaya çalışmıştı. Dolayısıyla avangard bir ikon kırıcıydı. Fütürist Marinetti’nin “Mehtabı öldürelim!” çağrısı avangardın yadsıma mantığını ifşa ediyordu: tüm normların, formların ve uzlaşımların parçalanması, istikrarlı olan her şeyin reddedilmesi, her değerin yadsınması.
Aslında avangard modernitenin temel ilkesini radikalleştiriyor: sürekli değişime ve gelişmeye yönelik şiddetli arzu, eski olanın reddedilmesi ve yeniye karşı duyulan özlem. Öte yandan bir zamanların özgün, yenilikçi (avangard) ürünleri çok geçmeden kitle kültürü içinde kiçleşiyor. Kaçınılmaz bir döngü içinde yaşıyoruz. Velhasıl avangard modernitenin önde gideniyken, kiç ise geriden gelenidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder